In mijn eerste artikel (De mens als potentiële fraudeur dd. 14 mei 2021) maakte ik al melding van de Risico-Regel-Reflex) als één van de oorzaken van het op de achtergrond raken van de menselijke maat. In dit artikel ga ik verder op deze reflex in.
Reflex
Allereerst de werking van een reflex; een reflex is een vaak onbewuste, automatische reactie op een prikkel die jou als mens raakt. Een reflex wordt automatisch en onbewust als de prikkel vaak genoeg voorkomt en elke keer kan worden geneutraliseerd met dezelfde handeling of reactie. Bijvoorbeeld een vlieg die op je been loopt en die je automatisch, welhaast ongemerkt, met een handbeweging verjaagt. Kenmerken van een reflex zijn dus: onbewust, automatisch, repeterend en snel. In de biologie wordt hierbij aangegeven dat de reflex niet via de hersenen loopt. Dat biedt perspectief……!
Ontstaan regels
Zonder nu ook nog een uitgebreide verwikkeling te houden over risico’s en regels, is hierbij van oudsher de beweging te herkennen dat bij het ontstaan van risico’s er, automatisch, gegrepen wordt naar het opstellen van regels, wetgeving, procedures e.d. Het kan zelfs zijn dat deze regels al worden opgesteld omdat er een mogelijk risico kan optreden, cq. gedetecteerd wordt. In één van mijn volgende artikelen ga ik in op enkele sprekende voorbeelden van bijzondere wetten.
De kern is vaak een overreactie (van de overheid) op een risico of (veiligheids-)incident in de vorm van meer regels en meer toezicht dan nodig om het risico op een adequaat niveau te controleren. En als er dan bij het risico ook nog sprake is van:
- een mediahype
- (politieke) scoringsdrift
- professionele groupthink
- en het overschatten van risico’s
is de risico-regel-reflex weer snel toegepast.
Risico
Dat het risico zich nog niet heeft gemanifesteerd, is dan eigenlijk niet relevant. Het onderkennen van risico’s, hoe klein ook, is dan vaak ook een startpunt. Het is dan ook geen zeldzaamheid dat analisten zich soms echt kunnen verliezen in het inschatten van de risico’s bij hun onderzoek. En zeker als er een, soms zelfs in beperkte mate, overeenkomst met een wel gemanifesteerd risico is in een ander onderzoek, wordt dit al snel aangegrepen om daar in het nieuwe onderzoek ook van uit te gaan.
Fraude
Ook wordt vaak uit het oogpunt van mogelijke risico’s van fraude, dat zich dan incidenteel in de praktijk heeft voorgedaan, vaak aanvullende regels worden opgesteld, vaak ten nadele van de niet-frauderende burger, de te vertrouwen burger. En daarmee wordt disproportionaliteit (proportionaliteit wordt in een volgend artikel toegelicht) in de hand gewerkt. Hiervan zien we dagelijks de effecten terug in diverse schandalen waarbij burgers tot fraudeurs worden bestempeld en er ook schrijnende, onmenselijke toestanden ontstaan, door het systematisch toepassen van de regels en de handhaving hiervan.
Gewenste aanpak
Primair is het van belang dat binnen de beleidsmakers (op het vlak van wetgeving, regels, procedures e.d.) bewust stilgestaan wordt bij het fenomeen van de risico-regel-reflex. Door met elkaar en de uitvoerende en handhavende instanties in de voorbereiding van de regels nadrukkelijk te sparren over de aanleiding, noodzaak en werking van de (nieuwe) regels, voorkom je al veel leed.
Daarbij is het voor de analist, de professional, om kritisch te zijn op de omvang en ernst van het risico, niet te snel te vergelijken (elk onderzoek is uniek op zich daar de mens uniek is) met andere onderzoeken en je hersenen te gebruiken. In samenhang met je onderbuik, je intuïtie vormt dit namelijk je professional judgement. En hierin hou je ook rekening met de burger, je klant en de passendheid van je maatregelen.
“Be a free thinker and don’t accept everything you hear as truth. Be critical and evaluate what you believe in! (bron: Aristoteles)”