Proportionaliteit gedijt in participatiesamenleving

In mijn vorige artikel “De Risico-Regel-Reflex”  van mei 2021 kondigde ik al aan om het onderwerp Proportionaliteit wat verder uit te diepen. Dit vanuit de ontwikkeling dat bij fraude vaak extra regels worden uitgevaardigd die voor de niet-frauderende burger nadelige gevolgen kunnen hebben en daarmee disproportioneel zijn voor de ‘brave’  burger.

Wat is nu het proportionaliteitsbeginsel?

Het proportionaliteitsbeginsel stelt in zijn algemeenheid dat de mate van inbreuk op het individueel belang vanuit een bepaalde maatregel proportioneel moet zijn ten opzichte van het beoogde legitieme doel van die maatregel. Hierbij gaan beslissingen van de overheid vaak in tegen het belang of de rechten van individuele burgers, ten bate van het algemeen belang.

Bij een verzorgingsstaat is het dan ook niet verwonderlijk dat het ‘algemeen belang’  leidt tot meer regels en daarmee ook de kans op disproportionaliteit toeneemt, daar waar in de participatiesamenleving deze kans juist afneemt.

Verzorgingsstaat versus Participatiesamenleving

De participatiesamenleving is een samenleving waarin iedereen die dat kan, verantwoordelijkheid neemt voor, en actief bijdraagt aan zijn of haar eigen leven en omgeving. De verzorgingsstaat daarentegen is een samenleving waarin de overheid primaire verantwoordelijkheid draagt voor het welzijn van haar burgers, zoals in kwesties van gezondheidszorg, onderwijs, werkgelegenheid en sociale zekerheid.

Onder druk van de stijgende kosten zijn in de jaren 80&90 van de vorige eeuw de eerste stappen gezet om meer naar een participatiesamenleving over te gaan. In mijn optiek heeft de Covid19-crisis ons echter weer teruggeworpen op elementen van de verzorgingsstaat die het beroep op de eigen verantwoordelijkheid fundamenteel ondermijnen. Terwijl juist die eigen verantwoordelijkheid steeds meer door de burger wordt gevraagd.

Eigen verantwoordelijkheid in combinatie met meer kaders en minder regels vraagt hierbij ook om meer maatwerk, meer ook de individuele persoonlijke situatie meewegend in eventuele maatregelen bij ‘overtredingen’.  Waarbij ook subsidiariteit wordt toegepast; subsidiariteit vraagt dat je het minst ingrijpende middel inzet om een bepaald doel te bereiken. Hiermee raak je ook de menselijke maat.

Proportionaliteit en subsidiariteit zijn de synoniemen voor redelijkheid en billijkheid die de rechter altijd hanteert bij het beoordelen van juridische en strafrechtelijke geschillen.

Voor de professional geldt, of deze nu regelmaker, regeluitvoerder of regelcontroleur is, dat proportionaliteit en subsidiariteit belangrijke overwegingen in hun werk mogen en horen te zijn. Daarmee wordt de professional uitgedaagd in zijn eigen waarden, die van de organisatie en vooral in het luisteren naar zijn eigen, intuïtieve, hart en is de menselijke maat de winnaar!